Η δράση έχει στόχο την ανοικτή πρόσβαση (Open Access) στα ερευνητικά, επιστημονικά και εκπαιδευτικά αποτελέσματα που παράγονται με δημόσια χρηματοδότηση, με σκοπό η γνώση αυτή να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα και πολλαπλασιαστικά για την ανάπτυξη της Εκπαίδευσης, της Έρευνας και της Καινοτομίας στον Ελληνικό χώρο.

Για την υλοποίηση της δράσης απαιτείται η αξιοποίηση συστημάτων διάθεσης που είναι σε μεγάλο βαθμό ήδη διαθέσιμα ή υπό ανάπτυξη, και κυρίως, η υιοθέτηση πολιτικής ανοικτής πρόσβασης σε εθνικό επίπεδο για τα δημόσια χρηματοδοτούμενα ερευνητικά και εκπαιδευτικά αποτελέσματα

A.1.1.1.1 Σκοπός – Στόχος

Σκοπός της δράσης είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου τα δημόσια χρηματοδοτούμενα ερευνητικά και εκπαιδευτικά αποτελέσματα θα υπόκεινται στην ανοικτή χρήση τους από τους πολίτες, σε αντίθεση με το σημερινό μοντέλο που λόγω περιορισμών πνευματικών δικαιωμάτων από τους ενδιάμεσους εκδότες, αυτά υπόκεινται σε πρόσβαση μόνο μέσω συνδρομών σημαντικού κόστους, ή περιορισμών στην  αναπαραγωγή και επαναχρησιμοποίηση. Η ανοικτή πρόσβαση στα ερευνητικά, επιστημονικά και εκπαιδευτικά αποτελέσματα έχει σκοπό να συμβάλλει στην μέγιστη αξιοποίηση, και προβολή τους, βελτιώνοντας τον διεθνή αντίκτυπο της ελληνικής επιστημονικής παραγωγής, δημιουργώντας συνέργειες ανάμεσα στην εκπαιδευτική και την ερευνητική διαδικασία και διευκολύνοντας την μεταφορά γνώσης από τα ΑΕΙ, ΕΚ και ΤΕΙ προς το σύνολο της κοινωνίας.

Η ανοικτή πρόσβαση είναι απαραίτητο μέσο για την δημιουργία μιας κοινωνίας και εθνικής οικονομίας προσανατολισμένες στην ανοιχτή για τους πολίτες πρόσβαση στα δημόσια χρηματοδοτούμενα δεδομένα, στην διαφάνεια και στην παραγωγή και αξιοποίηση της καινοτομίας.

A.1.1.1.2 Σχέση με το διεθνές περιβάλλον και την Digital Agenda 2020

Στο διεθνές επίπεδο η  Ευρωπαϊκή Επιτροπή  και το Συμβούλιο υποστηρίζουν την Ανοικτή Πρόσβαση. Η Ευρωπαϊκή επιτροπή πρώτη έχει καλέσει από το 2007 τα κράτη-μέλη να διαμορφώσουν σαφείς αλλά και συντονισμένες εθνικές στρατηγικές σχετικά (COM(2007) 56). Ταυτόχρονα, οι ευρωπαϊκοί χρηματοδοτικοί μηχανισμοί υιοθετούν πολιτικές ανοικτής πρόσβασης. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας με οδηγίες του καθιστά υποχρεωτική την κατάθεση σε θεματικό ή ιδρυματικό αποθετήριο των άρθρων και άλλων επιστημονικών δημοσιευμάτων που δημοσιεύονται με αξιολόγηση και προκύπτουν από δική του χρηματοδότηση και την ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά το αργότερο σε έξι μήνες από τη δημοσίευσή τους. Επιπλέον, θεωρεί ιδιαίτερα σημαντική την άμεση κατάθεση πρωτογενών δεδομένων της έρευνας σε κατάλληλες βάσεις δεδομένων, και σε καμία περίπτωση μετά το πέρας έξι μηνών από αυτήν “ERC Scientific Council Guidelines for Open Access”-2007. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την πρωτοβουλία της FP7 Pilot ενισχύει την Ανοικτή Πρόσβαση στο πλαίσιο του 7ου Προγράμματος Πλαισίου (7ΠΠ) για την Έρευνα. Προβλέπεται ότι το σύνολο ερευνητικών έργων σε συγκεκριμένες περιοχές, που θα διεξαχθούν με αυτή τη χρηματοδότηση θα δημοσιεύουν με Ανοικτή Πρόσβαση τις παραγόμενες επιστημονικές εργασίες είτε σε αποθετήρια Ανοικτής Πρόσβασης (pre-print μορφή) είτε απευθείας σε περιοδικά με Ανοικτή Πρόσβαση. Το FP7 Pilot αφορά τις εξής ερευνητικές περιοχές: Ενέργεια, Περιβάλλον, Υγεία, Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας, Science in Society, Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Ερευνητικές Υποδομές.

A.1.1.1.3 Αποτελέσματα

Τα αποτελέσματα που μπορούν να επιτευχθούν με την υλοποίηση της δράσης είναι:

• Πρόσβαση των δημόσια  χρηματοδοτουμένων ερευνητικών και εκπαιδευτικών αποτελεσμάτων από όλους τους πολίτες, φορείς, τις εκπαιδευτικές, και επιχειρηματικές κοινότητες.  Με την υπάρχουσα κατάσταση, παρατηρείται το φαινόμενο ερευνητικά αποτελέσματα που έχει παράγει με δημόσια χρηματοδότηση η Ελληνική επιστημονική κοινότητα να είναι μη προσπελάσιμα στις τοπικές κοινωνίες, στην ελληνική επιχειρηματική κοινότητα και στους πολίτες εμποδίζοντας την ανάπτυξη καινοτομικής επιχειρηματικότητας, την διάχυση της ερευνητικής διαδικασίας και την προαγωγή της εκπαίδευσης.
• Άνοιγμα των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της έρευνας στις επιχειρήσεις και σε καινοτομικές ομάδες. Αυτά τα αποτελέσματα  σήμερα παραμένουν πίσω από «τείχη» εκδοτικών οίκων (κατά κύριο λόγο του εξωτερικού) που απαιτούν συνδρομές σημαντικού ύψους για την πρόσβαση σε αυτά. Με αυτό τον τρόπο ήδη  χρηματοδοτούμενα από το Ελληνικό δημόσιο αποτελέσματα πρέπει να ξαναπληρωθούν από τους πολίτες και τι ςεπιχειρήσεις.
• Διαφύλαξη της ελληνικής επιστημονικής παραγωγής, την προώθηση και την καλύτερη αξιοποίησή της. Υλικό το οποίο είναι δημόσια χρηματοδοτήσιμο παραμένει αφανές, και στην εκπαιδευτική και στην ερευνητική διαδικασία, σε μεγάλο βαθμό λόγω της μη διάθεσης και συγκέντρωσης του με οργανωμένο τρόπο.
• Ανοικτή διάθεση ελληνικού επιστημονικού και εκπαιδευτικού περιεχόμενου υψηλής αξίας στους πολίτες.
• Μέσο για διαφάνεια στα αποτελέσματα της δημόσιας χρηματοδότησης, με δυνατότητα ευχερέστερης αξιολόγησης του παραγόμενου έργου.
• Μείωση του κόστους, μέσω της μεγαλύτερης διάχυσης και επαναχρησιμοποίησης υλικού, διαφάνεια για την αποτροπή περιπτώσεων πλαγιαρισμού.
• Σύμπλευση με την διεθνή εμπειρία και τις αναδυόμενες τάσεις στις αντίστοιχες περιοχές.
• Μεταφορά και ανταλλαγή υλικού ανάμεσα στην Γ’Βάθμια και την Α’βάθμια & Β’βάθμια Εκπαίδευση, αξιοποίηση από μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς πληθώρας υλικού υψηλού επιπέδου.

A.1.1.1.4 Χρονικός προγραμματισμός

Έναρξη: άμεση με την συμπερίληψη των σχετικών όρων (κατάθεση σε ιδρυματικό αποθετήριο για δημόσια χρηματοδοτούμενα έργα)  ως συμβατική υποχρέωση των αντιστοίχων δημόσια χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων. Αξιοποίηση σε πρώτη φάση των ήδη διαθέσιμα υποδομών (υπάρχοντα ιδρυματικά αποθετήρια ΑΕΙ, αποθετήριο ΗΛΙΟΣ ΕΙΕ, θεματικά – εξειδικευμένα οριζόντια αποθετήρια π.χ. Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών). Σε ένα μικρό χρονικό διάστημα (6-μήνες) μπορεί να υπάρχει ήδη ένας πλούτος διαθέσιμου υλικού.

Ολοκλήρωση: Σε ένα έτος κατά μέγιστο, με την ολοκλήρωση των αναγκαίων τεχνικών υποδομών και υποδομών υποστήριξης με τα  επιμέρους αποτελέσματα να υπάρχουν άμεσα.  Γίνεται αξιοποίηση δράσεων που ήδη είναι υπό εξέλιξη ή/και σχεδιασμό-διαβούλευση (Βιβλιοθήκες Ανοικτής Πρόσβασης ΑΕΙ – Ε.Κ.).

A.1.1.1.5 Μέτρα υλοποίησης

Τα μέτρα υλοποίησης της πρότασης διακρίνονται σε θεσμικά και τεχνικά. Στο τεχνικό επίπεδο υπάρχουν ήδη σχετικές βασικές υποδομές (ιδρυματικά αποθετήρια και θεματικά αποθετήρια) σε σημαντικό αριθμό ΑΕΙ καθώς και το ΕΚΤ, ενώ ταυτόχρονα βρίσκονται υπό χρηματοδότηση υποδομές Βιβλιοθηκών Ανοικτής Πρόσβασης για το σύνολο των ΑΕΙ/ΤΕΙ. Αντίστοιχες, δράσεις τέθηκαν υπό διαβούλευση για τα Ε.Κ. Τα παρόντα αποθετήρια στο μεγαλύτερο βαθμό τους κατά κύριο λόγο αφορούν μόνο γκρίζα βιβλιογραφία και όχι και επιστημονικό/εκπαιδευτιό περιεχόμενο. Επομένως σε τεχνικό επίπεδο απαιτείται:

1.     Συνέχιση της υποστήριξης ανάπτυξης Ιδρυματικών Αποθετηρίων σε ΑΕΙ/ΤΕΙ και ανάπτυξη Ιδρυματικών Αποθετηρίων σε Ε.Κ. (εκτός του ΕΙΕ δεν υπαρχουν ιδρυματικά αποθετήρια αυτή την στιγμή για τα ΕΚ)

2.     Προσαρμογή των απαιτήσεων υλοποίησης και ανάπτυξης των ιδρυματικών αποθετηρίων, όπου δεν καλύπτονται ήδη, ώστε να μπορούν να δεχθούν επιστημονικό/εκπαιδευτικό περιεχόμενο και όχι μόνο γκρίζα βιβλιογραφία.

Σημειώνεται ότι η έννοια του ιδρυματικού αποθετηρίου δεν αφορά της τεχνικής λεπτομέρειες υλοποιήσεις του, δηλ. υλοποίηση σε πιο κεντρικό επίπεδο από φορείς με ήδη διαθέσιμη τεχνογνωσία  και έτοιμα αποτελέσματα.

Γενικότερα, στο τεχνικό επίπεδο εκτιμάται ότι δεν απαιτούνται σημαντικές προσθήκες, αλλαγές ή τεχνικός κίνδυνος με βάση την υπάρχουσα κατάσταση.

Στο θεσμικό επίπεδο, το οποίο εκτιμάται ότι είναι και το πιο κρίσιμο,  θα πρέπει να θεσπίσουν κατ’ ελάχιστον:

1.     Θέσπιση “Open Access Mandate” για τα χρηματοδοτούμενα από το Ελληνικό δημόσιο ερευνητικά και εκπαιδευτικά έργα. Ρητή πρόβλεψη στο συμβόλαιο χρηματοδότησης νέων ερευνητικών προγραμμάτων από δημόσιους πόρους, της παροχής των επιστημονικών δημοσιεύσεων και των άλλων αποτελεσμάτων των έργων με το καθεστώς της Ανοικτής Πρόσβασης, (σε τελική ή pre-print μορφή) εντός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου, όπως συμβαίνει λχ σε ιδιωτικούς, αλλά και δημόσιους φορείς χρηματοδότησης του εξωτερικού.

2.     Θεσμοθέτηση είτε για τα ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, της υποχρεωτικής κατάθεσης, τουλάχιστον, των μεταδεδομένων των ερευνητικών δημοσιεύσεων στα αντίστοιχα ιδρυματικά αποθετήρια κάθε ΑΕΙ/ΕΚ/ΤΕΙ, για τη συστηματική καταγραφή, προβολή και αξιολόγηση του επιστημονικού αποθέματος  και της ερευνητικής/εκπαιδευτικής παραγωγής κάθε ιδρύματος.

3.     Την υποχρεωτική κατάθεση των ερευνητικών δημοσιεύσεων (σε τελική ή preprint μορφή) και του εκπαιδευτικού περιεχομένου στα ιδρυματικά αποθετήρια και με ανοικτή πρόσβαση μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα από την αρχική δημοσίευση.

A.1.1.1.6 Εκτιμούμενο κόστος

Δεν απαιτείται επιπλέον κόστος σε σχέση με τις δράσεις που βρίσκονται σε φάση υλοποίησης, σχεδιασμού ή διαβούλευσης (Ψηφιακές Βιβλιοθήκες ΑΕΙ, Ε.Κ. αντίστοιχα), open class/school αλλά τροποποίηση των κανονιστικών διατάξεων και όρων κατά κύριο λόγο των ερευνητικών, και αναπτυξιακών προγραμμάτων.

A.1.1.1.7 Συμμετέχοντες

Θεσμικές αλλαγές: Υπουργείο Παιδείας δια βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Χρηματοδοτικοί φορείς (π.χ. Ψηφιακή Σύγκλιση, άλλα υπουργεία)

Τεχνική υλοποίηση: Ψηφιακές Βιβλιοθήκες Ανοικτής πρόσβασης ΑΕΙ, Ε.Κ..

Ωφελούμενοι: Ελληνική Ακαδημαϊκή, ερευνητική, επιστημονική κοινότητα, επιχειρήσεις, πολίτες, εκπαιδευτική κοινότητα (Α,Βμ,Γ βαθμίδες) Δημόσιο.